با وجود تلاش های مداوم حزب الله برای کنترل بحران فزاینده سیاسی، اقتصادی و اجتماعی،  وضعیت پر تنش در عرصه سیاسی این کشور پیامدهایی منفی بر شرایط اقتصادی و اجتماعی برجا گذاشته است.

در دو سال اخیر و در پی نا آرامی های سیاسی، شرایط حاصله پس از حادثه انفجار مهیب بندر بیروت، همه گیری ویروس کرونا در کنار تحریم های ظالمانه آشکار و پنهان آمریکا با همراهی هم‌پیمانان منطقه‌ای آن، لبنان در حال حاضر بحرانی ترین وضعیت خود را سپری  می‌کند که در تاریخ این کشور بی سابقه بوده است.

جنبش تشرین (در سال ۲۰۱۹) که با موجی از اعتراضات و بستن جاده ها از سوی معترضان آغاز شد، آغازگر بحرانی بود که لبنان در حال حاضر با آن دست و پنجه نرم می کند. این اعتراضات در پی بحرانی شدن وضعیت مالی و اقتصادی در نتیجه عوامل مذکور رخ داد که آنها را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

کاهش ارزش پول ملی (لیره)

 ممانعت بانک مرکزی لبنان از خارج شدن ذخایر دلاری سپرده گذاران براساس نرخ تبدیل ۳۹۰۰ لیره برابر هر یک دلار

 افزایش فزاینده  قیمت مواد غذایی

 کمبود شدید دارو و سوخت

 قطعی شبه دائم برق

 عدم تشکیل دولت جدید

لبنانی ها پیش از این به شنیدن اخبار خودکشی عادت نداشتند، اما سخت شدن شرایط معیشتی و بحرانی شدن وضعیت اقتصادی که بدترین وضعیت در چند دهه اخیر را رقم زد، باعث شد هیچکدام از اقشار جامعه از دامنه این بحران در امان نمانند و برخی در اثر این فشارها خودکشی کنند. علاوه بر این در اثر شدت گرفتن بحران اقتصادی، میزان سرقت رو به افزایش نهاده و میزان ورود به عنف به مغازه ها حتی در روز روشن  به شکل تصاعدی بالا گرفته است. نیروهای امنیتی نیز با توجه به حقوق ناچیز خود در جریان این سرقت ها دلیلی برای به خطر انداختن جان خود نمی بینند.

همه گیری کرونا و انفجار بندر بیروت هم مزید بر علت شد تا بحران مالی حاکم بر لبنان بیش از پیش تشدید شود، تا جایی که برخی آن را خطرناک ترین بحران بر هم زننده ثبات لبنان از زمان جنگ داخلی توصیف کردند. این وضعیت بحرانی باعث شد تقریبا نیمی از لبنانی ها زیر خط فقر قرار بگیرند، در شرایطی که آمارها بیانگر آن است که میزان بیکاری در لبنان به ۴۰ درصد رسیده است.

این رخدادها در شرایطی اتفاق افتاد که ارزش لیره لبنان (پول ملی) به طور بی سابقه ای کاهش یافت، در دو ماه اخیر ارزش هر دلار به بیش از ۲۳ هزار لیره رسید( پیش از بحران ۱۵۰۰ لیره بود) مساله ای که باعث گرانی و تورم سرسام آور و بی سابقه و درنتیجه کاهش شدید قدرت خرید لبنانی ها شد.

در شرایطی که بحران معیشتی در حال تشدید بود، هیچ سیگنالی برای توقف این وضعیت بحرانی وجود نداشت. همه شاخص های اقتصادی در وضعیت خطرناکی قرار گرفت و شرایط معیشتی مردم به صورت بی سابقه ای رو به بدتر شدن نهاد.  در عین حال آمریکا با همکاری کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس دایره محاصره اقتصادی لبنان را افزایش داده بود.

برنامه جهانی غذا در گزارشی اعلام کرد که شرایط لبنانی ها برای بدست آوردن قوت روزانه و غذا هر روز سخت تر از قبل می شود.

«رمزی المشرفیه» وزیر امور اجتماعی در دولت موقت لبنان در این باره اعلام کرد: بحران های پیچیده حاکم بر لبنان در این روزها باعث افزایش شدید میانگین فقر شده، همچنین باعث شده که بحران کمبود غذایی به وجود آید.

براین اساس، امنیت غذایی در لبنان از بین رفته است و جای خالی راهبردی جامع برای حمایت های اجتماعی به طور جدی احساس می شود.

یک ماه پیش با کاهش شدید ارزش پول ملی لبنان، ارزش هر یک دلار در بازار سیاه به ۲۳ هزار لیره رسید.

بانک جهانی نیز در ماه جولای سالجاری در گزارشی بحران اقتصادی لبنان را در بین ۱۰ بحران شدید اقتصادی جهان از قرن نوزدهم تاکنون قرار داد.

-لبنان در آستانه ورشکستگی

شرایط بحرانی اقتصاد لبنان باعث شده این کشور در آستانه ورشکستگی و یا جنگ داخلی قرار گیرد، در شرایطی که همه تلاش های بین المللی و داخلی برای حل بحران سیاسی و اقتصادی به در بسته خورده است. این مساله البته به دلیل اصرار آمریکا بر ادامه محاصره لبنان در راستای منافع اسرائیل رخ داده است.

تشدید فساد در ساختارهای دولتی لبنان و حتی در لایه های پایین تر اجتماعی باعث شده که طرف های بین المللی از ارائه کمک های مالی به این کشور خودداری کنند.  این البته دلیل ظاهری عدم کمک رسانی به لبنان است اما دلیل اصلی که به طور علنی مطرح نمی شود به انتخاب راهبردی لبنان در منازعه عربی اسرائیلی مربوط می شود، جایی که آنها لبنان را تحت اشغال ایران می دانند، ادعایی که از سوی کسانی که حقوق ماهانه خود را از لانه جاسوسی اسرائیل یا همان سفارت آمریکا در منطقه عوکر در شرق بیروت دریافت می کنند، مطرح می شود.

-منابع آبی

شبکه آبرسانی و بخش های امدادرسانی آبی در لبنان در آستانه فروپاشی قرار دارند؛ بیش از ۷۱ درصد از مردم لبنان در خطر عدم دسترسی به آب قرار دارند. در مجموع ۶ میلیون نفر که بین آنها دو میلیون آواره سوری و فلسطینی قرار دارد در خطر عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم قرار گرفته اند. این خطر با تشدید بحران اقتصادی و کمبود منابع مالی، فقدان سوخت و کالاهای اساسی، شدت گرفته است. یونیسف در گزارشی در ماه آگوست گذشته پیش بینی کرد اکثر ایستگاه‌های آبرسانی در نقاط مختلف لبنان در چهار هفته تا شش هفته آینده متوقف شوند.

"یوکی موکو" نماینده یونیسف در لبنان  در این باره گفت: بخش آبرسانی لبنان در اثر بحران اقتصادی این کشور در آستانه ویرانی قرار گرفته است، ناتوانی در پرداخت هزینه های تعمیر و نگهداری سیستم آبرسانی به دلیل لزوم پرداخت آن به دلار یکی از دلایل اصلی این بحران است. از سوی دیگر قطعی برق و معضل افزایش قیمت سوخت باعث شده که بحران کمبود آب تشدید شود تا خانواده های لبنانی برای رفع نیازهای اساسی خود به آب دچار مشکل جدی شوند.

یونیسف در گزارش خود پیش بینی کرده در صورت ناتوانی سیستم آبرسانی دولتی در تامین آب برای شهروندان لبنانی، هزینه های آنها در ماه به میزان ۲۰۰ درصد افزایش یابد . چون شهروندان لبنانی در این صورت مجبور به تامین آب خود از شرکتهای خصوصی می شوند که هزینه های بسیار سنگینی را بر اقشار ضعیف لبنان تحمیل می کند. همچنین بحران قطعی برق و کمبود سوخت، سیستم آبرسانی را تحت فشار شدید قرار می دهد که روند تصفیه، پمپاژ و توزیع آب را با مانع روبرو می سازد.

-فقدان کالاهای اساسی

لبنانی ها از تهیه بسیاری از کالاهای اساسی به دلیل خودداری واردکنندگان از واردات آنها ناتوانند، همچنین بسیاری از شهروندان لبنانی به دلیل فروش دلاری برخی کالاها توانایی تهیه آنها را ندارند.

-برق

قطعی برق در بیروت تقریبا سراسری شده و ساعات جیره بندی برق به بیش از ۲۰  ساعت در روز رسیده است، تنها در مناطق اداری پایتخت لبنان است که ساعات وصل بودن برق به ۱۸ ساعت می رسد. نبود سوخت لازم برای نیروگاههای لبنان باعث شده این کشور در خطر خاموشی کامل قرار بگیرد.

"دورتی شیا" سفیر آمریکا در لبنان پس از سخنرانی سیدحسن نصرالله درباره حرکت نخستین کشتی حامل سوخت از ایران به لبنان، مدعی شد که دولت آمریکا طرحی جامع برای تامین سوخت لبنان با همکاری اردن، سوریه و مصر آماده کرده است.

در این طرح تسهیل روند انتقال گاز مصر به اردن و سوریه و از آنجا به لبنان مطرح شده است، همچنین بانک جهانی مامور به تهیه منابع مالی لازم برای اجرای طرح انتقال گاز از مصر به لبنان شده است. البته مانع اصلی در برابر این طرح عدم هماهنگی با سوریه است، به ویژه اینکه دولت آمریکا در صورت اجرای آن قانون قیصر که خودش عامل اجرای آن بوده را نقض کرده است.

-کوپن

با توجه به اینکه شهروندان لبنانی توانایی پرداخت هزینه ها و خرید کالاهای اساسی را ندارند، ایده ارائه کارتهای اعتباری به ۷۵۰ هزار خانواده با شارژ ماهانه مبلغی بین ۹۷ تا ۱۲۸ دلار به مدت یکسال مطرح شده است. اما آیا واقعا این کارتهای اعتباری معضلات حاکم بر لبنان را حل خواهد کرد؟!

-حمل و نقل عمومی

بخش حمل و نقل عمومی در لبنان در آستانه ورشکستگی قرار دارد به ویژه اینکه از یک سال و نیم قبل تاکنون قیمت هر گالن بنزین از ۲۴ هزار لیره به ۳۳۰ هزار لیره رسیده است.

سوال این است که آیا با رسیدن قیمت هر گالن بنزین به بیش از ۳۰۰ هزار لیره، مردم لبنان از استفاده از خودروی شخصی خودداری می کنند؟ در شرایطی که در این کشور  بخش اتوبوسرانی، قطار عمومی، مترو، خودروهای برقی و حتی برق نیز وجود ندارد. تا جایی که می توان گفت الاغ هم در لبنان منقرض شده و صادرات آن به کشورهای عربی حوزه خلیج فارسی به شدت افزایش یافته است.

در این وضعیت برای یک کارمند یا کارگر  و حتی معلم و استاد دانشگاه، حضور در محل کار عقلانی به نظر نمی رسد چون میزان هزینه حمل و نقل و یا مصرف روزانه بنزین خودروهای شخصی به مزد روزانه آنها رسیده است.

-دستمزدها

در مجموع میزان دستمزدها در لبنان از میانگین دیگر کشورهای منطقه پایین تر است. کاهش مستمر ارزش لیره در برابر دلار باعث شده میزان حقوق لبنانی ها در بین کمترین دستمزدها در جهان قرار بگیرد. همچنین رده بندی لبنان در جهان به رده کشورهای بسیار فقیر رسیده است.

کمترین میزان حقوق و دستمزد در لبنان قبل از آغاز بحران کنونی معادل ۴۵۰ دلار بود که با کشوری مانند ترکیه برابری می کرد، اما در اثر بحران کنونی میزان حقوق و دستمزد در لبنان به سطح کشورهایی نظیر یمن (۳۳ دلار) و اریتره (۲۴ دلار) رسیده است.

این کاهش شدید میزان حقوق و دستمزد تنها قدرت خرید لبنانی ها را کاهش نداده بلکه ترکیب اقشار اجتماعی را نیز تغییر داده است، تا جایی که حتی یک قاضی یا افسر نیز در شرایط کنونی از رفاه برخوردار نیست.

کاهش شدید حداقل دستمزد بر زندگی همه حقوق بگیران لبنانی به ویژه کسانی که حقوق خود را به لیره دریافت می کنند، تاثیر گذاشته است. براین اساس پیش از بحران فعلی، حقوق رئیس جمهور، نخست وزیر یا رئیس پارلمان به ۱۲ هزار دلار می رسید اما با کاهش ارزش لیره حقوق آنها در شرایط کنونی به یک هزار دلار رسیده است.

میزان حقوق نمایندگان نیز از ۸۵۰۰ دلار به ۷۱۴ دلار، اساتید دانشگاهی از میانگین ۲۵۰۰ دلار به ۲۱۱ دلار، افسران ارتش از ۸۵۸ دلار به ۷۴ دلار  و حقوق قضات دادگاهها از ۳۵۰۰ دلار به ۲۷۵ دلار رسیده است.

-سپرده های بانکی

ارتباط میان بانک ها و سپرده گذاران بانکی در لبنان در حال پیچیده تر شدن است، به ویژه اینکه با آغاز بحران کنونی که از یک سال پیش آغاز شده بانک های محدودیت های بیشتری بر سپرده ها اعمال کرده اند.

ارزش سپرده های بانکی در لبنان هم اکنون به ۸۰ میلیارد دلار می رسد اما بانک مرکزی لبنان با ارائه دستورالعملی بانک ها را ملزم کرده که این سپرده ها را به صورت ماهانه تا سقف ۴۸۰۰ دلار در سال به سپرده گذاران بازگردانند. این روند باعث شده که بازگشت اموال سپرده گذاران برای سپرده های کوچک و متوسط نزدیک به پنج سال به درازا کشیده شود.

-بحران دارو

صدها بیمار در لبنان در خطر مرگ قرار دارند و بحران دارویی در بین بیماران سرطانی بیداد می کند و موجب مرگ بسیاری از آنها شده است. لبنانی ها برای تامین داروی مورد نیاز خود دچار معضل جدی هستند که در این میان بیماران سرطانی و مزمن وضعیت خطرناک تری دارند. شهروندان لبنانی این روزها با قتل عامدانه بیماران دست و پنجه نرم می کنند و از بی توجهی های حاکمیت به درد و رنج شان شکایت دارند. اکثر داروخانه های لبنان در اثر کمبود دارو تعطیل شده اند که برخی این موضوع را به کم کاری بانک مرکزی لبنان در واردات دارو مرتبط دانسته اند.

بحران دارویی ابعاد خطرناکی گرفته و اخیرا محموله های بزرگی از محتکران دارو، آنتی بیوتیک و شیر خشک در برخی اماکن کشف و ضبط شده است.

لبنان در شرایط کنونی از لحاظ میانگین ابتلا به سرطان در کشورهای غرب آسیا در جایگاه نخست قرار دارد و براساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۸ از ۶ میلیون جمعیت لبنان، ۱۸  هزار نفر به سرطان مبتلا شده اند. مسائل بیولوژیک، بهداشتی و عادات غذایی از مهمترین دلایل آمار بالای ابتلا به سرطان در لبنان محسوب می شود.

در روزهای اخیر لبنانی ها از دولت و دیگر بخش های صنفی و امنیتی به دلیل عدم برخورد با محتکران انتقاد کرده اند و  خواستار بهبود وضعیت معیشتی خود شده اند. به ویژه اینکه شرایط بد اقتصادی به طور جدی امنیت شهروندان لبنانی را در معرض خطر قرار داده است.

-پدیده های نوظهور

در این روزها لبنانی ها برای بدست آوردن قوت روزانه و خرید کالاهای اساسی به صف کشیدن های طولانی در برابر پمپ بنزین، نانوایی ها و داروخانه ها عادت کرده اند، این در حالی است که لبنان در آستانه فروپاشی تاسیسات زیربنای قرار دارد و علاوه بر قطعی برق، فقدان خدمات رسانی در اکثر بخش های عمومی و خصوصی به طور جدی احساس می شود.

به همه این معضلات باید از کار افتادگی بیمارستانهای لبنان در اثر ناتوانی از پرداخت هزینه ها، اختلال و قطعی شبکه تلفن همراه و اینترنت و کافی نبودن حقوق کارمندان و کارگران برای گذران زندگی را نیز اضافه کرد و شاید با رسیدن کشتی های حامل سوخت ایرانی شاهد کاهش دامنه های این بحران فراگیر باشیم.

-بخش آموزشی در معرض تهدید

حقوق معلمان در اثر کاهش ارزش پول ملی و بحران اقتصادی حاکم بر لبنان، کاهش شدیدی را تجربه کرده است. معلمانی که به تربیت کنندگان نسل ها مشهورند در این روزها به دنبال راه فراری برای مهاجرت و حضور در کشورهای خارجی و حتی انتخاب شغلی دیگر غیر از معلمی هستند.

آمار دقیقی از معلمانی و اساتیدی که شغل خود را رها کرده و از لبنان مهاجرت کرده اند وجود ندارد، معلمانی که در گذشته رفاه تاحدودی در رفاه بودند اما در چشم برهم زدنی محتاج نان شده اند.

بحران مالی و اقتصادی فراگیر در لبنان باعث شده که حقوق معلمان در پایین تر سطح دستمزدها یعنی حدود ۱۵۰ دلار در ماه قرار بگیرد.

نتیجه گیری

بحران های پیاپی در لبنان که شاید بدترین آنها کاهش ۸۵ برابری  ارزش پول ملی باشد، این کشور را در آستانه فروپاشی در همه بخش ها قرار داده تا جایی که انتهایی بر این بحران ها قابل تصور نیست.

تحلیلگران معتقدند از بین رفتن ارزش پول ملی در لبنان، این کشور را وارد تونل تاریکی کرده که خروج از آن در آینده نزدیک متصور نیست.

لبنان این روزها شرایط بسیار سختی را تجربه می کند، مردم این کشور تحت فشار بحرانی قرار گرفته اند که در تاریخ آنها بی سابقه بوده و بدترین آنها محسوب می شود. این بحران اقتصادی با بن بست در عرصه سیاسی و عدم تشکیل دولت همراه شده و باعث شده که خدمت رسانی به مردم در بسیاری از بخش ها متوقف شود و کشور درآستانه فروپاشی قرار گیرد. سفیر آمریکا اخیرا گفته است که لبنان با بحران های بزرگتری مواجه خواهد شد که در واقع اشاره ای به تشدید محاصره لبنان از سوی واشنگتن دارد، با وجود اینکه آمریکایی ها مدعی هستند در کنار لبنان قرار دارند اما در عین حال مانع کمک کشورهای عربی به لبنان می شوند.

یادآوری می‌شود هر آنچه در حال حاضر در لبنان در حال رخ دادن است نتیجه مستقیم شکست‌های پی در پی قدرت های خارجی و همپیمانان منطقه ای آنها و عدم موفقیت آنان در حذف مقاومت از ساختار سیاسی و اقتصادی لبنان است.

محاصره شدید و تحریم های اقتصادی، آخرین راه حل آنها برای شوراندن مردم بر علیه مقاومت و یا به انزوا کشاندن آن است، راه حلی که هیچگاه تحقق نخواهد یافت.